Holding (grupa spółek)- struktura wyłącznie dla dużych firm?

Wiele spółek używa określenia "holding" w swojej nazwie lub posługuje się nim w kontekście współpracy z powiązanymi spółkami. Powiązanie w ramach wzajemnych struktur co najmniej dwóch podmiotów gospodarczych stanowi fundament holdingów. Jednocześnie holding kojarzy się z grupą dużych firm, lub co najmniej jednym dużym podmiotem, skupiającym wokół siebie mniejsze.

Mimo że holdingi funkcjonują na rynku od lat i były już szczątkowo regulowane m.in. przepisami o rachunkowości, prawa podatkowego oraz spółek handlowych, w 2022 r. wprowadzono do polskiego prawa regulację tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego). O co więc chodzi z tym prawem holdingowym, holdingami i grupą spółek?

Czym jest holding?

"Holding" to pojęcie potoczne, doktrynalne, a być może co istotniejsze - praktyczne, które można sprowadzić do określenia struktury opartej o związek pomiędzy dwoma albo większą liczbą formalnie odrębnych podmiotów gospodarczych, w którym jeden podmiot zarządza i kontroluje inny albo inne podmioty w oparciu o istniejące między nimi powiązanie, w szczególności kapitałowe (posiadanie udziałów jednej spółki przez drugą).

Czym jest grupa spółek?

"Grupa spółek" to określenie wprowadzone w 2022 r. w Kodeksie spółek handlowych, oznaczające spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne (w przypadku obu rodzajów tych spółek w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych), będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Jaka jest różnica pomiędzy holdingiem a grupą spółek?

Termin "holding" - w przeciwieństwie do sformułowania "grupa spółek" - nie jest zdefiniowany w przepisach polskiego prawa. W związku z tym jest bardziej płynny i co istotne przepisy nie wiążą z nim skutków prawnych takich, jak ma to miejsce w stosunku do grupy spółek. Ponadto grupa spółek to wytwór leżący u podstaw wprowadzonej w 2022 r. nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, a w jej ramach regulacji prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego).

W samym uzasadnieniu nowelizacji ustawodawca wskazał, że określenie "grupa spółek" zostało przyjęte dla holdingów. W związku z tym holdingowi w formalnym wymiarze nadano nazwę "grupa spółek" i w tym świetle terminologię oraz jej znaczenie można ze sobą utożsamiać.

Jakich formalności wymaga utworzenie grupy spółek?

W związku ze sformalizowaniem struktury holdingu w ramach Kodeksu spółek handlowych, pamiętać należy o tych formalnych aspektach jego powstania. Warunki utworzenia grupy spółek w części zawierają się już w jej przytoczonej wyżej definicji. Są nimi:

1. istnienie spółki dominującej i spółki zależnej - jednej lub więcej,
2. spółkami w grupie spółek muszą być spółki kapitałowe,
3. konieczna jest wspólna strategia, którą spółki zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek będą się kierowały w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek),
4. strategia ta ma uzasadniać sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Ponadto konieczne jest powzięcie przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej (w zależności od rodzaju tej spółki) uchwały o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej.

Przyjmuje się, że podjęcie uchwały o utworzeniu grupy spółek stanowi zdarzenie decydujące o tym, że grupa powstaje.

‍

"Z praktycznego, biznesowego punktu widzenia, przy budowaniu holdingu najważniejsze jest planowanie i perspektywa długoterminowa. Budowanie holdingu to proces, który z uwagi na swoją doniosłość i rolę jaką będzie pełnił, powinien być przeprowadzany we współpracy z prawnikami i specjalistami ds. podatków." ~ Damian Sawicki, radca prawny, CEO Sawicki Legal

Czy grupę spółek należy ujawnić w rejestrze przedsiębiorców KRS?

Mimo podjęcia uchwały o uczestnictwie w grupie spółek spółka dominująca i spółka zależna powinny dodatkowo ujawnić w rejestrze przedsiębiorców KRS uczestnictwo w grupie spółek. W przypadku gdy spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w grupie spółek wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej, co swoją drogą oznacza, że grupa spółek może obejmować nie tylko podmioty krajowe, ale też zagraniczne.

Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze jest bardzo istotne. W jego braku nie będzie możliwe korzystanie przez spółki należące do grupy z wielu przewidzianych dla nich rozwiązań, w tym kluczowych, które legły u podstaw wprowadzenia regulacji prawa holdingowego:

• możliwości wydawania przez spółkę dominującą spółce zależnej wiążącego polecenia,
• prawa spółki dominującej żądania dostępu do ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz udzielenia spółce dominującej informacji,
• sprawowania przez radę nadzorczą spółki dominującej stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną,
• odpowiedzialności spółki dominującej wobec spółki zależnej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

{{widget26}}

Co i dla kogo przewidują przepisy o grupie spółek?

Prawo holdingowe sprowadza się do szeregu zasad regulujących wzajemne relacje pomiędzy podmiotami grupy, ale też skutki tych relacji wobec podmiotów trzecich. Powołanie grupy spółek powoduje w szczególności:

• możliwość wydawania wiążących poleceń spółce zależnej przez spółkę dominującą - spółka dominująca może wydać spółce zależnej wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek, a spółki zależne zasadniczo zobowiązane są stosować się do nich. Spółki zależne mogą odmówić wykonania polecenia w sytuacjach określonych ustawą. Istnieje też obowiązek poinformowania spółki dominującej o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia;
• kierowanie się obok interesu danej spółki interesem grupy spółek - o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej;
• brak odpowiedzialności członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora spółki zależnej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia;
• uprawnienie spółki dominującej do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądania od niej udzielenia informacji;
• uprawnienie nadzorcze rady nadzorczej spółki dominującej - rada nadzorcza, a jeśli umowa spółki dominującej nie przewiduje ustanowienia rady nadzorczej zarząd spółki dominującej, co do zasady sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. W jego ramach może żądać od zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru;
• ochronę wspólników/akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej poprzez uprawnienia w zakresie audytu grupy spółek i odkupu ich udziałów przez spółkę dominującą - wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek;
• uprawnienie tzw. squeez-out - zgromadzenia wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy (co do zasady) reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego;
• uprawnienie tzw. reverse squeez-out - wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą żądać odkupu ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek;
• odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Przy czym za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności;
• odpowiedzialności spółki dominującej dysponującej odpowiednią większością głosów w spółce zależnej za obniżenie wartości udziałów albo akcji spółki zależnej;
• odpowiedzialność spółki dominującej za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, chyba że spółka dominująca nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Słusznie zwraca się uwagę, że prawa i obowiązki uregulowane w ramach grupy spółek mogą być różnie oceniane w zależności od przyjętej perspektywy - spółki dominujące albo zależnej, ale też poszczególnych wspólników, członków organów, czy wierzycieli.

‍

‍

Czy grupa spółek to struktura przeznaczona tylko dla dużych firm?

Chociaż prawo holdingowe ogranicza swoje regulacje do kategorii spółek kapitałowych, to przepisy nie odnoszą się do kryterium wielkości tych spółek. Nie ma więc formalnych przeszkód, aby jakakolwiek spółka kapitałowa, niezależnie od swojej wielkości czy złożoności, stworzyła z inna taką spółką grupę spółek.

W praktyce mniejsze podmioty niejednokrotnie tworzą faktyczne holdingi oparte na różnego rodzaju powiązaniach. Podyktowane jest to np. chęcią dywersyfikacji działalności poprzez utworzenie oddzielnych spółek na potrzeby różnych linii biznesowych lub nowych rynków. W takich przypadkach do poszczególnych spółek (jako udziałowcy) oraz do ich pozostałych organów bywają angażowane osoby trzecia, a jednocześnie również twórcy tego rodzaju holdingów niejednokrotnie pozostają w strukturach innych organów spółek zależnych (zarząd, rada nadzorcza) w celu zapewnienia sprawowania kontroli nad tak ukształtowanymi spółkami zależnymi. Zwiększa to jednak zakres codziennych obowiązków tych osób i może utrudniać prowadzenie spraw poszczególnych podmiotów jak i całego holdingu.

Przepisy Kodeksu spółek handlowych dotyczące grupy spółek z mocy ustawy wyposażają spółkę dominującą (a więc pośrednio też tych, którzy za nią stoją) w narzędzia umożliwiające sprawowanie kontroli nad spółkami zależnymi, bez konieczności formalnego zaangażowania w organy tych spółek w sposób przedstawiony powyżej.

Mimo że praktyka stosowania przepisów o grupie spółek, które nie są pozbawione pewnych niejasności, dopiero się kształtuje, powołanie takiej grupy może stanowić kodeksowe wzmocnienie pozycji twórców holdingu, komplementarne wobec instrumentów takich jak porozumienia wspólników czy kontrakty menadżerskie. Przepisy dotyczące grupy spółek wprowadzają też dodatkowe gwarancje wobec osób trzecich angażowanych do spółek zależnych, od których oczekuje się odpowiedniego podporządkowania w świetle interesu holdingu. Dlatego regulacje prawa holdingowego mogą (obustronnie) zachęcać właścicieli nawet mniejszych podmiotów do wycofania się z formalnego uczestnictwa w zarządzie czy radzie nadzorczej spółki zależnej i zaangażowania w tym celu osób trzecich, aby w ten sposób uwolnić swój cenny czas na potrzeby działania w innych ważnych sferach, w których ograniczenie ich aktywności będzie trudniejsze.

‍