Wiele spółek używa określenia "holding" w swojej nazwie lub posługuje się nim w kontekście współpracy z powiązanymi spółkami. Powiązanie w ramach wzajemnych struktur co najmniej dwóch podmiotów gospodarczych stanowi fundament holdingów. Jednocześnie holding kojarzy się z grupą dużych firm, lub co najmniej jednym dużym podmiotem, skupiającym wokół siebie mniejsze.
Mimo że holdingi funkcjonują na rynku od lat i były już szczątkowo regulowane m.in. przepisami o rachunkowości, prawa podatkowego oraz spółek handlowych, w 2022 r. wprowadzono do polskiego prawa regulację tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego). O co więc chodzi z tym prawem holdingowym, holdingami i grupą spółek?
"Holding" to pojęcie potoczne, doktrynalne, a być może co istotniejsze - praktyczne, które można sprowadzić do określenia struktury opartej o związek pomiędzy dwoma albo większą liczbą formalnie odrębnych podmiotów gospodarczych, w którym jeden podmiot zarządza i kontroluje inny albo inne podmioty w oparciu o istniejące między nimi powiązanie, w szczególności kapitałowe (posiadanie udziałów jednej spółki przez drugą).
"Grupa spółek" to określenie wprowadzone w 2022 r. w Kodeksie spółek handlowych, oznaczające spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne (w przypadku obu rodzajów tych spółek w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych), będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.
{{widget26}}
Termin "holding" - w przeciwieństwie do sformułowania "grupa spółek" - nie jest zdefiniowany w przepisach polskiego prawa. W związku z tym jest bardziej płynny i co istotne przepisy nie wiążą z nim skutków prawnych takich, jak ma to miejsce w stosunku do grupy spółek. Ponadto grupa spółek to wytwór leżący u podstaw wprowadzonej w 2022 r. nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, a w jej ramach regulacji prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego).
W samym uzasadnieniu nowelizacji ustawodawca wskazał, że określenie "grupa spółek" zostało przyjęte dla holdingów. W związku z tym holdingowi w formalnym wymiarze nadano nazwę "grupa spółek" i w tym świetle terminologię oraz jej znaczenie można ze sobą utożsamiać.
W związku ze sformalizowaniem struktury holdingu w ramach Kodeksu spółek handlowych, pamiętać należy o tych formalnych aspektach jego powstania. Warunki utworzenia grupy spółek w części zawierają się już w jej przytoczonej wyżej definicji. Są nimi:
Ponadto konieczne jest powzięcie przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej (w zależności od rodzaju tej spółki) uchwały o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej.
Przyjmuje się, że podjęcie uchwały o utworzeniu grupy spółek stanowi zdarzenie decydujące o tym, że grupa powstaje.
"Z praktycznego, biznesowego punktu widzenia, przy budowaniu holdingu najważniejsze jest planowanie i perspektywa długoterminowa. Budowanie holdingu to proces, który z uwagi na swoją doniosłość i rolę jaką będzie pełnił, powinien być przeprowadzany we współpracy z prawnikami i specjalistami ds. podatków." ~ Damian Sawicki, radca prawny, CEO Sawicki Legal
Mimo podjęcia uchwały o uczestnictwie w grupie spółek spółka dominująca i spółka zależna powinny dodatkowo ujawnić w rejestrze przedsiębiorców KRS uczestnictwo w grupie spółek. W przypadku gdy spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w grupie spółek wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej, co swoją drogą oznacza, że grupa spółek może obejmować nie tylko podmioty krajowe, ale też zagraniczne.
Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze jest bardzo istotne. W jego braku nie będzie możliwe korzystanie przez spółki należące do grupy z wielu przewidzianych dla nich rozwiązań, w tym kluczowych, które legły u podstaw wprowadzenia regulacji prawa holdingowego:
Prawo holdingowe sprowadza się do szeregu zasad regulujących wzajemne relacje pomiędzy podmiotami grupy, ale też skutki tych relacji wobec podmiotów trzecich. Powołanie grupy spółek powoduje w szczególności:
Słusznie zwraca się uwagę, że prawa i obowiązki uregulowane w ramach grupy spółek mogą być różnie oceniane w zależności od przyjętej perspektywy - spółki dominujące albo zależnej, ale też poszczególnych wspólników, członków organów, czy wierzycieli.
Chociaż prawo holdingowe ogranicza swoje regulacje do kategorii spółek kapitałowych, to przepisy nie odnoszą się do kryterium wielkości tych spółek. Nie ma więc formalnych przeszkód, aby jakakolwiek spółka kapitałowa, niezależnie od swojej wielkości czy złożoności, stworzyła z inna taką spółką grupę spółek.
W praktyce mniejsze podmioty niejednokrotnie tworzą faktyczne holdingi oparte na różnego rodzaju powiązaniach. Podyktowane jest to np. chęcią dywersyfikacji działalności poprzez utworzenie oddzielnych spółek na potrzeby różnych linii biznesowych lub nowych rynków. W takich przypadkach do poszczególnych spółek (jako udziałowcy) oraz do ich pozostałych organów bywają angażowane osoby trzecia, a jednocześnie również twórcy tego rodzaju holdingów niejednokrotnie pozostają w strukturach innych organów spółek zależnych (zarząd, rada nadzorcza) w celu zapewnienia sprawowania kontroli nad tak ukształtowanymi spółkami zależnymi. Zwiększa to jednak zakres codziennych obowiązków tych osób i może utrudniać prowadzenie spraw poszczególnych podmiotów jak i całego holdingu.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych dotyczące grupy spółek z mocy ustawy wyposażają spółkę dominującą (a więc pośrednio też tych, którzy za nią stoją) w narzędzia umożliwiające sprawowanie kontroli nad spółkami zależnymi, bez konieczności formalnego zaangażowania w organy tych spółek w sposób przedstawiony powyżej.
Mimo że praktyka stosowania przepisów o grupie spółek, które nie są pozbawione pewnych niejasności, dopiero się kształtuje, powołanie takiej grupy może stanowić kodeksowe wzmocnienie pozycji twórców holdingu, komplementarne wobec instrumentów takich jak porozumienia wspólników czy kontrakty menadżerskie. Przepisy dotyczące grupy spółek wprowadzają też dodatkowe gwarancje wobec osób trzecich angażowanych do spółek zależnych, od których oczekuje się odpowiedniego podporządkowania w świetle interesu holdingu. Dlatego regulacje prawa holdingowego mogą (obustronnie) zachęcać właścicieli nawet mniejszych podmiotów do wycofania się z formalnego uczestnictwa w zarządzie czy radzie nadzorczej spółki zależnej i zaangażowania w tym celu osób trzecich, aby w ten sposób uwolnić swój cenny czas na potrzeby działania w innych ważnych sferach, w których ograniczenie ich aktywności będzie trudniejsze.