Określenie wynagrodzenia za przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu stanowi jeden z najważniejszych elementów umowy i jest istotne dla obu stron transakcji. Przepisy prawa wprowadzają szczególne zasady dotyczące tego aspektu, wpływając na swobodę stron w kształtowaniu warunków umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe.
Po lekturze tego artykułu dowiesz się, na co warto zwrócić uwagę przy ustalaniu wynagrodzenia za przeniesienie autorskich praw majątkowych, aby uniknąć nieoczekiwanych komplikacji – jakie zasady obowiązują strony umowy oraz w jakim stopniu mogą one je dostosować do swoich potrzeb.
Czy za przeniesienie autorskich praw majątkowych należy się wynagrodzenie?
Twórca może przenieść autorskie prawa majątkowe do utworu w zasadzie nieodpłatnie, ale z reguły do ich przeniesienia dochodzi za wynagrodzeniem. W takiej sytuacji strony umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych wprost określają jego wysokość, a przynajmniej dla uniknięcia wątpliwości powinny to zrobić.
Warto mieć na uwadze, że jeśli umowa pomija kwestię wynagrodzenia, z mocy prawa zastosowanie będą miały poniższe mechanizmy:
- Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia (art. 43 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
- Wynagrodzenie musi być godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (art. 43 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
- Domniemywa się, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi, o których mowa w ust. 2 (art. 43. ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Dlatego strony umowy powinny jasno wskazać, czy przeniesienie autorskich praw majątkowych następuje nieodpłatnie - co swoją drogą może nie być dobrym rozwiązaniem np. ze względów podatkowych - czy odpłatnie, a w drugim przypadku określić wysokość należnego wynagrodzenia. W braku tych ustaleń treść umowy uzupełniają wyżej wymienione regulacje ustawy.
{{widget16}}
Warto zwrócić uwagę, że przytoczone powyżej przepisy przyznają wskazane w nich uprawnienia twórcy. Dlatego można spotkać się z poglądem, zgodnie z którym w wyniku takiej redakcji przepisów, będą miały one zastosowanie do obrotu tzw. pierwotnego, czyli kiedy prawa autorskie przenosi twórca utworu, ale już nie do umów przenoszących te prawa pomiędzy kolejnymi podmiotami. Podobny argument w zasadzie można podnosić w stosunku do wszystkich analogicznie sformułowanych przepisów, które odnoszą się do aspektów wynagrodzenia z tytułu przeniesienia praw autorskich majątkowych.
Czy twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji?
Sporządzając umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych trzeba pamiętać również o tym, że do przeniesienia autorskich praw majątkowych dochodzi w zakresie ustalonych przez strony pól eksploatacji. W ramach ochrony praw twórcy utworu ustawodawca przewidział kolejny mechanizm mający zabezpieczyć jego ekonomiczny interes.
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji (art. 45 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Dlatego strony umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinny rozważyć, czy twórcy ma przysługiwać odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji, czy nie, a w każdym razie jeśli strony nie chcą, aby twórcy przysługiwało odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji - powinny wskazać to w umowie.
Czy po ustaleniu wynagrodzenia można domagać się jego podwyższenia?
Mogłoby się wydawać, że jeśli strony umowy jasno określiły wysokość wynagrodzenie, to ustalenia te nie będą budzić żadnych wątpliwości - wysokość wynagrodzenia jest definitywna i wiążąca, a ewentualne zmiany w tej mierze wymagają zgody obu stron.
W szczególnych okolicznościach twórca może jednak żądać podwyższenia wynagrodzenia. W przypadku gdy wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd (art. 44 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Powyższa zasada to kolejny przejaw ochrony interesów twórcy poprzez ingerencję w zasadę swobody umów. Uznaje się przy tym, że wyrażający ją przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że strony nie mogą w umowie skutecznie wyłączyć możliwości powołania się na niego przez twórcę.
Jednocześnie ustawodawca przewidział sytuacje, w których powyższe uprawnienie nie przysługuje - nie stosuje się go do umów o korzystanie z utworów zawieranych z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym, określonym w ustawie (art. 44 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Jeżeli natomiast wynagrodzenie twórcy jest określone procentowo od ceny sprzedaży egzemplarzy utworu, a cena ta ulega podwyższeniu, twórcy należy się umówiony procent od egzemplarzy sprzedanych po podwyższonej cenie (art. 48 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
W takich okolicznościach jednostronne obniżenie ceny sprzedaży egzemplarzy przed upływem roku od przystąpienia do rozpowszechniania utworu nie wpływa na wysokość wynagrodzenia, a strony umowy mogą przedłużyć ten termin (art. 48 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Czy po ustaleniu wynagrodzenia można żądać jego obniżenia?
Możliwość żądania obniżenia wynagrodzenia przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidują w przypadku usterki utworu.
Jeżeli zamówiony utwór ma usterki, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni termin do ich usunięcia, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić lub żądać odpowiedniego obniżenia umówionego wynagrodzenia, chyba że usterki są wynikiem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności. Twórca zachowuje w każdym razie prawo do otrzymanej części wynagrodzenia, nie wyższej niż 25% wynagrodzenia umownego (art. 55 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Warto zwrócić dokładniejszą uwagę na ramy, w jakich nabywca praw autorskich może się poruszać w związku z żądaniem od twórcy obniżenia jego wynagrodzenia:
- po pierwsze - usterki muszą być wynikiem okoliczności, za które twórca ponosi odpowiedzialność,
- po drugie - zamawiający powinien wyznaczyć twórcy odpowiedni termin do usunięcia usterek utworu,
- po trzecie - dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu dla zamawiającego otwiera się droga do żądania odpowiedniego obniżenia umówionego wynagrodzenia,
- po czwarte - obniżenia wynagrodzenia można żądać w takich rozmiarach, aby twórca zachował nie więcej niż 25% umówionego wynagrodzenia,
- po piąte - twórca zachowuje prawo do zachowania części wynagrodzenia nie wyższej niż 25% niezależnie od tego, czy dojdzie do obniżenia wynagrodzenia (czy odstąpienia od utworu),
- po szóste - w odniesieniu do prawa zachowania do 25% umówionego wynagrodzenia, w każdym wypadku chodzi tutaj o sytuację, w której twórca otrzymał już (w terminie wcześniejszym) jakąś część umówionego wynagrodzenia.
Dodatkowo należy pamiętać o dalszej treści art. 55 (ust. 3-4) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i wynikających z nich zasadach dotyczących przyjęcia albo nieprzyjęcia utworu oraz ich wpływie na możliwość żądania obniżenia wynagrodzenia w związku z usterką.
Podnosi się również, że strony umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych nie mogą wprowadzić do niej postanowień mniej korzystnych dla twórcy, niż określone w powyższym przepisie.
Podsumowanie
Wynagrodzenie to jeden z kluczowych elementów umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych zarówno dla twórcy, który w ten sposób wyzbywa się swoich autorskich praw majątkowych, jak i nabywcy tych praw. Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidują jednak pewne mechanizmy mające na celu ochronę ekonomicznego interesu twórcy w takiej relacji.
Zawierając umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych warto pamiętać o tych mechanizmach i odpowiednio uwzględnić ich działanie podczas ustalania warunków umowy, a w ramach przewidzianej przez ustawodawcę elastyczności wykorzystać możliwości ich kształtowania.
Jeśli natomiast chcesz dowiedzieć się, jaka jest różnica pomiędzy przeniesieniem autorskich praw majątkowych a udzieleniem licencji i który z tych dwóch sposobów umożliwienia korzystania z utworu innym podmiotom może być odpowiedniejszy w danych okolicznościach, zapoznaj się z artykułem na naszym blogu Różnice między przeniesieniem praw autorskich a udzieleniem licencji.