Ograniczenia dowodowe w sądowym postępowaniu gospodarczym. Poradnik dla przedsiębiorców

Spory sądowe między przedsiębiorcami są rozpoznawane z urzędu w ramach postępowania gospodarczego, które charakteryzuje się szczególnymi dla tego postępowania ograniczeniami dowodowymi.

Ograniczenia te mają na celu usprawnienie i przyspieszenie procesu rozstrzygania sporów. Jednocześnie mogą znacząco wpłynąć na wynik postępowania, dlatego ważne jest, aby przedsiębiorcy byli świadomi obowiązujących reguł i możliwości, jakie mają w tym zakresie.

W artykule omówimy, na czym polegają te ograniczenia, jakie dowody są dopuszczalne w postępowaniach gospodarczych oraz jak skutecznie przygotować się do procesu, aby zwiększyć swoje szanse na wygraną.

Strony postępowania gospodarczego

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że do postępowania gospodarczego trafiają zasadniczo spory ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, podlegające rozpoznaniu w procesie.

Podmiotami, które mogą wnioskować o rozpoznanie sprawy gospodarczej w zwykłym postępowaniu cywilnym, są strony niemające statusu przedsiębiorcy (np. rolnicy albo osoby, które zakończyły działalność gospodarczą), a także strony, które prowadzą działalność jako osoba fizyczna wpisana do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Rozwiązanie to ma na celu uniknięcie przez najsłabsze ekonomicznie podmioty rygoryzmu postępowania, jeśli uznają, że szybsze, ale bardziej sformalizowane postępowanie nie jest dla nich korzystnym rozwiązaniem.

Nadrzędność przepisów postępowania gospodarczego

Przepisy właściwe dla spraw gospodarczych postępowania cywilnego są nadrzędne względem innych przepisów właściwych dla postępowań odrębnych. Oznacza to, że przepisy procedury cywilnej odnoszące się do tych odrębnych postępowań znajdą zastosowanie jedynie wtedy, gdy nie są sprzeczne z przepisami postępowania gospodarczego.

Nie dotyczy to spraw gospodarczych rozpoznawanych w europejskim postępowaniu nakazowym, europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym, w przypadku których zachodzi odrębna zasada – mają prymat nad przepisami postępowania gospodarczego.

{{widget32}}

Prekluzja dowodowa, czyli utrata prawa do przedstawienia dowodów

Prekluzja dowodowa to instytucja prawna, która zobowiązuje strony postępowania do zgłoszenia wszystkich dowodów na wstępnym etapie postępowania. Oznacza to, że strony muszą przedstawić swoje dowody już w pozwie lub odpowiedzi na pozew (sprzeciwie lub zarzutach od nakazu zapłaty), a wszelkie dowody zgłoszone później mogą zostać przez sąd pominięte, chyba że wystąpią określone przesłanki ustawowe.

Prekluzja ma na celu uporządkowanie i przyspieszenie postępowania, a także zmuszenie stron do rzetelnego i przemyślanego przedstawienia swoich stanowisk. W sprawach między przedsiębiorcami, które często dotyczą skomplikowanych i czasochłonnych sporów, prekluzja ma zapobiegać celowemu przedłużaniu procesu przez strony, a służyć koncentracji materiału procesowego.

Dzięki temu, że strony są zmuszone do natychmiastowego przedstawienia dowodów, sąd w toku postępowania powinien móc szybciej przystąpić do merytorycznego rozstrzygnięcia sporu. W efekcie, postępowanie dowodowe powinno stać się bardziej efektywne, co jest szczególnie istotne w sprawach gospodarczych, gdzie czas często gra kluczową rolę.

Zgodnie bowiem z jednym z przepisów właściwych dla postępowania w sprawach gospodarczych - przewodniczący i sąd są obowiązani podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie w sprawie zapadło nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew.

W rzeczywistości działania na rzecz przyspieszania postępowania często wiążą się z ustępstwami dotyczącymi sprawiedliwego i kompleksowego rozstrzygnięcia sprawy.

Zasady prekluzji dowodowej

Zgodnie z zasadami postępowania gospodarczego - powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Stosownie do okoliczności sprawy przewodniczący może określić inny termin do powołania przez stronę twierdzeń i dowodów.

Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem powyższego podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia zaistnienia podstawy do powołania.

Wobec powyższego, nowe twierdzenia i dowody można powołać jedynie, jeżeli:

1. przewodniczący określił dodatkowy termin do powołania twierdzeń i dowodów,
2. ich powołanie na wcześniejszym etapie nie było możliwe albo później wynikła potrzeba ich powołania, pod warunkiem że:
3. a) powyższe zostanie uprawdopodobnione,
4. b) nowe twierdzenia i dowody zostaną powołane nie później niż w terminie 2 tygodni od dnia wystąpienia przyczyny.

Konsekwencje uchybienia terminu do powołania nowych twierdzeń i dowodów

Niedotrzymanie terminów dowodowych może mieć dla stron postępowania bardzo poważne konsekwencje. Najważniejszym skutkiem jest pominięcie przez sąd dowodów zgłoszonych po terminie. Oznacza to, że sąd mimo dysponowania określonymi dowodami, nie może na ich podstawie dokonać ustaleń.

Tak rygorystyczne przepisy procedury gospodarczej przewidziane w Kodeksie postępowania cywilnego prowadzą często do niesprawiedliwych wyroków - mimo, że sąd dysponuje dowodem potwierdzającym daną tezę, przy orzekaniu nie może wziąć go pod uwagę.

Prymat dowodu z dokumentu

Ustawodawca przyjął, że w profesjonalnym obrocie prawnym dokument powinien być podstawowym środkiem dowodowym odnośnie do treści stosunku prawnego lub prawa, które jest przedmiotem sporu gospodarczego.

Dokumenty są istotnymi i dominującymi dowodami w sprawach gospodarczych, a ze względu na swój charakter ułatwiają sądom ustalenie rzeczywistego stanu rzeczy. Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Nośnik jest neutralny technologicznie. Może być nim papier oraz np. nośniki informatyczne (twardy dysk komputera, serwer, płyty CD, DVD, dysk przenośny, pendrive itd.).

W postępowaniu gospodarczym dowody z zeznań świadków oraz przesłuchania stron mają charakter jedynie pomocniczy, subsydiarny, a więc mogą być stosowane tylko w sytuacji, gdy pomimo przeprowadzenia innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Tym samym warunkiem przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka lub przesłuchania strony jest wyczerpanie lub brak innych środków dowodowych.

Jednocześnie, czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku, może być wykazana tylko dokumentem, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.

Umowa dowodowa zawierana między przedsiębiorcami

Co do zasady, strony nie mogą ingerować w zasady postępowania w drodze czynności cywilnoprawnej. Wyjątkiem będzie tutaj umowa dowodowa zawierana na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem, która zmienia ustalone ustawą reguły postępowania.

Ustawodawca wprowadził tę instytucję do krajowego porządku prawnego wychodząc z założenia, że podmiotom profesjonalnym w obrocie gospodarczym należy przyznać większą autonomię. Celem tej regulacji było także skrócenie czasu trwania postępowania, poprzez wyłączenie możliwości przeprowadzenia niektórych dowodów.

W konsekwencji, strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym - najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Co istotne, fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy.

W praktyce umowa ta jest bardzo rzadko stosowana.

Praktyczne wskazówki w postępowaniu gospodarczym

1. Planowanie – zaczynaj od gruntownego przygotowania się do procesu, z uwzględnieniem wszystkich możliwych dowodów.
2. Analiza prawna - skonsultuj się z prawnikiem, aby omówić strategię procesową, przeanalizować ciężar dowodu i upewnić się, że niezbędne dowody zostaną zgłoszone w odpowiednim czasie.
3. Monitorowanie terminów – skrupulatnie przestrzegaj terminów procesowych, aby uniknąć ryzyka prekluzji.
4. Szybkie działanie w sytuacjach awaryjnych – pamiętaj o 2 tygodniowym terminie do powołania nowych twierdzeń lub dowodów, liczonym od dnia wystąpienia przyczyny, wraz z uprawdopodobnieniem wystąpienia tej wyjątkowej przyczyny.

Podsumowanie

Właściwe przygotowanie, efektywne zarządzanie dowodami oraz przestrzeganie przepisów procesowych mogą zadecydować o sukcesie lub porażce w gospodarczym sporze sądowym, niezależnie od stosunku prawnego stanowiącego jego podstawę.

Radca prawny nie tylko pomoże w zebraniu, uporządkowaniu twierdzeń i dowodów, ale również doradzi, jakie dowody mogą być decydujące i jakie argumenty powinny zostać podniesione na ich podstawie biorąc pod uwagę rozkładu ciężaru dowodu. Będzie także monitorował terminy procesowe, co jest kluczowe w kontekście prekluzji dowodowej. Współpraca z doświadczonym radcą prawnym minimalizuje ryzyko przeoczenia ważnych terminów i zwiększa szanse na pomyślne rozstrzygnięcie sporu.

‍