Przedawnienie roszczeń cywilnoprawnych - co warto wiedzieć?

Czym jest przedawnienie roszczeń?

Przedawnienie roszczeń to instytucja prawna, która powoduje, że po upływie określonego w przepisach terminu, dłużnik może skutecznie uchylić się od zaspokojenia roszczenia majątkowego wierzyciela.

Warto jednak pamiętać, że przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia samego roszczenia. Roszczenie istnieje dalej, przy czym nie można domagać się jego spełnienia z wykorzystaniem przymusu państwowego. W konsekwencji dłużnik może uchylić się od obowiązku spełnienia świadczenia.

Dłużnik może zrzec się zarzutu przedawnienia, przy czym zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu przedawnienia jest nieważne. Więc zrzeczenie się będzie skuteczne jedynie po upływie terminu przedawnienia.

Co istotne, przedawnieniu ulegają wyłącznie roszczenia majątkowe. Istnieją jednak roszczenia majątkowe, które nie ulegają przedawnieniu, np. dotyczące nieruchomości roszczenia windykacyjne (np. o wydanie  nieruchomości) i negatoryjne (np. o zaprzestanie naruszeń).

Przykładem roszczenia niemajątkowego, czyli nie ulegającego przedawnieniu, jest roszczenie o ochronę dóbr osobistych.

Termin przedawnienia roszczeń

Ogólny termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

Istnieje jednak wiele wyjątków wynikających z przepisów szczególnych, np. roszczenia z umów o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat, roszczenia z umowy przedwstępnej – 1 rok, roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki – 6 miesięcy.

Co istotne, terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. przez umowę). Jeżeli zostanie podjęta próba zawarcia umowy skracającej albo wydłużającej terminy przedawnienia, to umowa taka będzie w tym zakresie nieważna.

{{widget30}}

Jak obliczać terminy?

Aby dobrze zrozumieć zasady obliczania terminów przedawnienia roszczeń, należy zapoznać się z podstawowymi zasadami dotyczącymi obliczania terminów, zgodnie z nimi:

• termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia;
• jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło;
• termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia;
• jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca;
• termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom.

Początek biegu terminu przedawnienia

Bieg przedawnienia roszczeń rozpoczyna się z dniem, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli od momentu, w którym wierzyciel mógł zażądać spełnienia świadczenia.

Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Jego ewentualna bierność nie ma znaczenia dla obliczania tego terminu.

Natomiast w przypadku roszczeń o zaniechanie, znaczenie ma dzień, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści roszczenia.

W praktyce, co do zasady roszczenie o świadczenie staje się wymagalne następnego dnia po dniu, w którym przypadał termin spełnienia tego świadczenia.

Kiedy upływa termin przedawnienia roszczeń?

W przypadku terminów przedawnienia roszczeń nie krótszych niż 2 lata, koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego.

W przypadku roszczeń, których termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, w celu ustalenia, kiedy upływa termin przedawnienia należy doliczyć do dnia wymagalności roszczenia termin jego przedawnienia - koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień terminu.

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia roszczeń jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Przepisy te stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia może zostać przerwany lub zawieszony, co wpływa na faktyczną datę jego upływu.

Przerwanie biegu przedawnienia roszczeń następuje m.in.:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, podjętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone

Zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń następuje m.in.:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
• co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
• co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody;
• co do roszczeń objętych umową o mediację - przez czas trwania mediacji;
• co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej - przez czas trwania postępowania pojednawczego.

W okresie zawieszenia termin przedawnienia nie biegnie. Po ustąpieniu okoliczności stanowiących podstawę zawieszenia terminu przedawnienia, termin ten biegnie dalej.

Skutki upływu terminu przedawnienia roszczeń

Po upływie terminu przedawnienia roszczenie nie wygasa. Roszczenie istnieje dalej, przy czym dłużnik może skutecznie uchylić się od zaspokojenia roszczenia, podnosząc zarzut przedawnienia.

Zarzut przedawnienia roszczenia może być podniesiony zarówno na etapie postępowania przedsądowego, jak i na etapie postępowania sądowego. Jeżeli w danej sprawie będzie prowadzone postępowanie sądowe konieczne jest podniesienie zarzutu przedawnienia w toku postępowania sądowego, niezależnie od tego, że zarzut przedawnienia był już podniesiony jeszcze przed wniesieniem pozwu.

Należy pamiętać, że sąd nie bierze pod uwagę przedawnienia z urzędu – dłużnik musi sam podnieść taki zarzut. Skutkiem podniesienia zarzutu przedawnienia w toku postępowania sądowego, powinno być oddalenie powództwa przez sąd, chyba że wierzyciel wykaże, że w danym przypadku uwzględnienie zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Wyjątkiem są sprawy przeciwko konsumentom - po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. W takich sprawach sąd jest zobowiązany z urzędu zweryfikować, czy miało miejsce przedawnienie. Wobec czego konsument nie musi podnosić zarzutu przedawnienia na żadnym etapie. Jednak również w tym przypadku sąd, po rozważeniu interesów stron, może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia, jeżeli w danej sprawie wymagają tego względy słuszności.

Praktyczne wskazówki

• Monitorowanie terminów: regularnie sprawdzaj termin przedawnienia roszczenia. Zaniedbanie tego obowiązku może skutkować utratą możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń.
• Dokumentacja: przechowuj wszystkie dokumenty związane z roszczeniami, takie jak umowy, faktury, potwierdzenia zapłaty oraz korespondencję z dłużnikiem. Mogą one być niezbędne w przypadku dochodzenia roszczeń przed sądem.
• Czynności przerywające lub zawieszające bieg przedawnienia: w razie konieczności rozważ podjęcie czynności, które mogą przerwać bieg przedawnienia oraz zwróć uwagę, czy nie zachodzą okoliczności powodujące jego zawieszenie.
• Spełnienie przedawnionego świadczenia: jeżeli dłużnik spełnił świadczenie nie wiedząc o przedawnieniu, bez braku zrzeczenia się zarzutu przedawnienia i żąda zwrotu -  nie jesteś do tego zobowiązany.
• Konsultacje prawne: w przypadku wątpliwości dotyczących przedawnienia roszczeń, skonsultuj się z prawnikiem. Specjalista pomoże Ci ocenić sytuację i doradzić, jakie kroki podjąć, aby skutecznie dochodzić swoich roszczeń lub bronić się przed nimi.

Podsumowanie

Przedawnienie roszczeń to ważna instytucja prawa cywilnego, która chroni dłużników przed nieograniczonym czasowo dochodzeniem roszczeń przez wierzycieli. Znajomość terminów przedawnienia oraz zasad dotyczących ich biegu jest kluczowa zarówno dla wierzycieli, jak i dłużników.

Ważne jest, aby monitorować terminy przedawnienia, podejmować odpowiednie czynności prawne oraz przechowywać dokumentację dotyczącą roszczeń. W przypadku wątpliwości dotyczących przedawnienia roszczeń, zachęcamy do skontaktowania się z prawnikiem, który pomoże w ocenie konkretnej sytuacji i udzieli spersonalizowanej porady prawnej.

‍