W dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie cyfrowym, zrozumienie praw własności intelektualnej stało się kluczowe zarówno dla twórców, jak i przedsiębiorców. Wśród różnych aspektów praw własności intelektualnej, szczególnie istotne jest rozróżnienie między przeniesieniem praw autorskich majątkowych a udzieleniem licencji na korzystanie z utworu.
Chociaż oba te mechanizmy umożliwiają wykorzystywanie dzieł intelektualnych, różnią się one zasadniczo pod względem skutków prawnych, zakresu uprawnień oraz elastyczności w użytkowaniu.
W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tym różnicom, aby wyjaśnić, w jaki sposób prawo autorskie reguluje te dwie formy dysponowania utworami i jakie implikacje mają one dla wszystkich stron procesu twórczego.
Czym są prawa autorskie?
Prawa autorskie regulowane są przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Są to normy prawne chroniące twórców i ich dzieła, zapewniając im wyłączność na korzystanie z tych dzieł oraz możliwość decydowania o ich korzystaniu przez inne osoby. Prawa autorskie dotyczą szerokiego zakresu dzieł, włączając w to literaturę, muzykę, sztukę, fotografię, oprogramowanie, i wiele innych form twórczości. W polskim systemie prawnym prawa autorskie dzielą się na dwa rodzaje: prawa osobiste i prawa majątkowe.
Czym są autorskie prawa osobiste?
Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu psychologiczną więź twórcy z utworem, w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu i decydowania o sposobie jego oznaczania,
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Czym są autorskie prawa majątkowe?
Autorskie prawa majątkowe dają twórcom możliwość czerpania korzyści finansowych z dzieł. Są to prawa zbywalne, więc mogą być one sprzedawane i licencjonowane na rzecz innych podmiotów.
Prawa majątkowe obejmują prawo do, np.:
- rozpowszechniania dzieła w jakiejkolwiek formie, w tym sprzedaży, wynajmu, czy leasingu,
- wprowadzania do obrotu,
- publicznego odtwarzania, wystawiania, emitowania i reemitowania, a także publicznego udostępniania dzieła w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Z powyższego wprost wynika, że twórca może przenieść lub licencjonować utwór w odniesieniu do jego majątkowych praw autorskich, a nie osobistych praw autorskich. Z tego względu, często w umowach o przeniesienie praw autorskich majątkowych lub umowach licencji wyłącznej zamieszcza się odpowiednie postanowienia w zakresie niewykonywania autorskich praw osobistych przez twórcę.
Przeniesienie praw autorskich majątkowych ma charakter trwały
Przeniesienie autorskich praw majątkowych z założenia ma charakter trwały. W rezultacie ich zbywca traci do nich prawa.
W praktyce przeniesienie praw autorskich może podlegać ograniczeniom czasowym, w konsekwencji po upływie oznaczonego czasu, prawa autorskie wracają do zbywcy.
Ograniczenia mogą również dotyczyć zakresu przeniesienia praw autorskich lub terytorium.
W związku z powyższym, przenosząc autorskie prawa majątkowe należy zwracać szczególną uwagę, czy w treści umowy znajdują się ograniczenia czasowe lub terytorialne i w jaki sposób zostały określone pola eksploatacji.
Przeczytaj również nasz artykuł "Sztuczna inteligencja a prawo autorskie"
Udzielenie licencji ma charakter tymczasowy
Licencje mogą być udzielone na czas określony, co oznacza wyraźnie zdefiniowany okres, po którym prawa do korzystania z dzieła automatycznie wygasają. Alternatywnie, licencje mogą być udzielone na czas nieokreślony, dając licencjobiorcy możliwość korzystania z dzieła bez wyraźnie określonego limitu czasowego.
Istnieją szczególne regulacje dotyczące czasu trwania licencji, które warto znać:
- w przypadku udzielenia licencji na czas określony, dłuższy niż 5 lat, po upływie tego czasu, licencja automatycznie przekształca się w licencję na czas nieokreślony. Jest to istotne, ponieważ może to wpłynąć na zmianę zasad dotyczących możliwości wypowiedzenia umowy licencyjnej,
- gdy umowa licencyjna nie określa jej czasu trwania, domyślnie przyjmuje się, że została zawarta na okres 5 lat. Ta zasada wprowadza pewność prawną w sytuacjach, gdy strony umowy nie określiły wyraźnie czasu trwania licencji.
Czas trwania licencji bezpośrednio wpływa na możliwość i sposób jej wypowiedzenia:
- w przypadku licencji udzielonych na czas określony, umowy nie można wypowiedzieć przed zakończeniem tego okresu, chyba że umowa wyraźnie przewiduje możliwość wypowiedzenia. To zapewnia stabilność i przewidywalność korzystania z licencji przez określony czas,
- w sytuacji, gdy licencja została udzielona na czas nieokreślony, możliwe jest jej wypowiedzenie nawet bez takich postanowień w umowie. W takich przypadkach licencję można wypowiedzieć z rocznym wyprzedzeniem, wywołującym skutek na koniec roku kalendarzowego. To daje obu stronom elastyczność w zarządzaniu ich prawnymi relacjami dotyczącymi dzieła.
Nabycie praw autorskich majątkowych ma charakter wyłączny
Przeniesienie praw autorskich sprawia, że zbywca traci możliwość korzystania z utworu, rozporządzania nim i pobierania z tego tytułu korzyści finansowych na polach eksploatacji, których dotyczy przeniesienie praw autorskich.
Tylko osoba, która nabyła prawa majątkowe do dzieła, może korzystać z dzieła w zakresie określonym w umowie przenoszącej prawa. To oznacza, że bez zgody nabywcy, żadna inna osoba, w tym nawet autor dzieła, nie może wykorzystywać dzieła w sposób, który został zastrzeżony dla nabywcy.
Zapewnia ona możliwość kontrolowania i czerpania korzyści z eksploatacji dzieł, jednocześnie chroniąc przed nieautoryzowanym wykorzystaniem.
Obejrzyj też szkolenie "Prawo autorskie i GenAI" prowadzone przez Damiana Sawickiego dla Eduweb.
Licencja może mieć charakter wyłączny albo niewyłączny - w zależności od rodzaju udzielonej licencji
Umowa licencyjna niewyłączna charakteryzuje się możliwością korzystania z dzieła i czerpania z niego korzyści finansowych, zarówno przez licencjodawcę, licencjobiorcę, jak i inne podmioty, z którymi licencjodawca zawrze umowę licencji niewyłącznej w obrębie tych samych pól eksploatacji.
Z kolei licencja wyłączna nakłada na licencjodawcę ograniczenia w zakresie udzielania licencji na korzystanie z dzieła innym osobom w ramach tych samych pól eksploatacji, jednocześnie zapewniając licencjobiorcy wyłączność korzystania w tym zakresie. W umowie licencyjnej wyłącznej, należy doprecyzować, czy licencjodawca zachowuje prawo do osobistego korzystania z utworu w zakresie objętym licencją wyłączną.
W przypadku umowy licencyjnej, jeżeli umowa nie zastrzega licencji wyłącznej, przyjmuje się, że strony zawarły umowę licencji niewyłącznej.
Czy nabywca może przenieść autorskie prawa majątkowe na inny podmiot?
Jeżeli umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe nie zawiera postanowień wyłączających możliwość dalszego przeniesienia tych praw autorskich, nabywca tych praw autorskich może je dowolnie przenieść na podmiot trzeci, bez zgody zbywcy.
Czy licencjobiorca może udzielić dalszej licencji (sublicencji)?
Jeśli chodzi o utwory podlegające licencji, zasadą jest, że w razie braku wyraźnego postanowienia zezwalającego na sublicencję, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu.
Podkreślenia wymaga, że licencjobiorca może udzielać dalszych licencji wyłącznie w zakresie, w jakim on sam może dysponować danym utworem. Nie może jednak udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu w zakresie szerszym niż posiadane przez niego prawo.
W jakiej formie należy przenieść autorskie prawa majątkowe lub udzielić licencji wyłącznej?
Zarówno przeniesienie autorskich praw majątkowych, jak i udzielenie licencji wyłącznej wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, co oznacza konieczność złożenia własnoręcznych podpisów przez strony.
Dopuszczalne jest zawarcie umowy w formie elektronicznej, czyli z użyciem kwalifikowanego podpisu elektronicznego, która jest równoważna z formą pisemną.
Niedochowanie zastrzeżonej formy sprawi, że umowa będzie nieważna, a w konsekwencji nie dojdzie do przejścia praw autorskich ze zbywcy na nabywcę lub udzielenia licencji wyłącznej do korzystania z utworu.
Czy istnieje wymóg co do formy udzielenia licencji niewyłącznej?
Przepisy nie wymagają, aby udzielenie licencji niewyłącznej zostało zawarte w jakiejkolwiek formie, jednakże dla bezpieczeństwa powinna być to forma co najmniej dokumentowa. Do zachowania formy dokumentowej wystarcza złożenie oświadczenia w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie, np. korespondencja e-mail, skan podpisanej umowy.
{{widget16}}
Podsumowanie
Podsumowując, różnice między przeniesieniem autorskich praw majątkowych a udzieleniem licencji na korzystanie z utworu są fundamentalne i mają dalekosiężne konsekwencje dla twórców, licencjobiorców oraz właścicieli praw.
Co do zasady, przeniesienie autorskich praw majątkowych oznacza pełne i trwałe ich przekazanie innemu podmiotowi, co jest nieodwracalne i pozbawia pierwotnego twórcę kontroli nad dziełem. Z kolei udzielenie licencji to ograniczone w czasie, często także w zakresie, uprawnienie do korzystania z utworu, które nie tylko zachowuje pierwotne prawa autorskie u twórcy, ale również umożliwia elastyczne dostosowanie warunków korzystania do indywidualnych potrzeb.
Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla efektywnego zarządzania prawami własności intelektualnej, maksymalizacji korzyści płynących z utworów intelektualnych i zapewnienia ochrony przed niepożądanymi skutkami prawno-finansowymi.
Warto podkreślić, że decyzja o przeniesieniu autorskich praw majątkowych lub udzieleniu licencji powinna być podjęta po dokładnej analizie własnych potrzeb i oczekiwań względem utworu, a także po konsultacji z prawnikiem, który pomoże w zrozumieniu wszystkich implikacji tych działań.
W świecie, gdzie prawa własności intelektualnej są coraz ważniejsze, świadome i strategiczne podejście do zarządzania nimi jest niezbędne dla każdego twórcy i przedsiębiorcy.
.jpg)
