Generatywna sztuczna inteligencja to rodzaj sztucznej inteligencji, która jest zdolna do tworzenia nowych, oryginalnych treści, danych lub materiałów na podstawie analizy i wzorców nauczenia się z istniejących danych wejściowych. Przynajmniej takie wyjaśnienie przedstawia sam ChatGPT, który do tej grupy sztucznej inteligencji można zaliczyć.
Oparte o nią narzędzia to narzędzia innowacyjne cechujące się niewyobrażalnymi możliwościami, które zostały szeroko udostępnione do korzystania użytkownikom takim jak ja i Ty, również w wersji nieodpłatnej. W ostatnim czasie rośnie liczba i zakres możliwych zastosowań narzędzi AI, ale jedną z bardziej interesujących i pożądanych sfer ich wykorzystania pozostaje sfera kreatywna, rozszerzająca się na chęć prezentowania powstałych z ich pomocą dzieł szerszej publiczności.
Generatywna sztuczna inteligencja - prawo autorskie i wyzwania z tym związane
Czy wytwory sztucznej inteligencji, tj. dzieło stworzone z pomocą AI w ramach wykorzystania narzędzi opartych o sztuczną inteligencję, można zrównać z dziełem autorstwa człowieka? Czy dzieło wygenerowane w ten sposób powinno podobnie podlegać ochronie prawnej z punktu widzenia praw autorskich? Może jednak ograniczony stopień udziału człowieka przy powstawaniu wytworów AI (brak dostatecznego albo jakiegokolwiek wkładu twórczego) powoduje, że w systemach prawa nie ma miejsca na ochronę prawami autorskimi dzieł stworzonych w ten sposób? A może dla objęcia ochroną krajowego prawa autorskiego dzieł generowanych za pomocą sztucznej inteligencji konieczne jest spełnienie minimalnego wymogu - np. wkładu działalności twórczej człowieka w ramach tworzonego dzieła w odpowiednim stosunku procentowym? Czy dopiero dochowanie takiego rodzaju warunku spowoduje możliwość posiadania praw autorskich do stworzonego przez sztuczną inteligencję w ten sposób dzieła, a brak jego spełnienia oznacza brak ochrony prawnoautorskiej?
Innymi słowy, kto jest autorem dzieła stworzonego przy pomocy sztucznej inteligencji - napisanego przez ChatGPT tekstu lub obrazu wygenerowanego przy pomocy Midjourney i czy w ogóle istnieje możliwość posiadania praw autorskich do wytworu stworzonego w ten sposób?
Te pytania mają kluczowe znaczenie dla codziennego użytkowania narzędzi wspieranych sztuczną inteligencją w praktycznie każdym celu, zwłaszcza jednak zmierzając do wykorzystania wytworu stworzonego przez sztuczną inteligencję w celach komercyjnych, np. w mediach społecznościowych.
Pojęcia istotne z punktu widzenia praw autorskich i sztucznej inteligencji
"Utwór" w rozumieniu prawa autorskiego to podstawowe pojęcie w ochronie praw autorskich i w kontekście AI
Kluczem do rozumienia prawa autorskiego jest poznanie podstawowych pojęć, jakimi posługuje się ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia - czyli "utwór". Dlatego mówiąc o prawach autorskich należy skoncentrować się właśnie na pojęciu utworu. Jeśli dany wytwór (dzieło) nie spełnia kryteriów przewidzianych dla utworu, to w takim przypadku nie mamy do czynienia z utworem i nie będą miały do niego zastosowania przepisy dotyczące praw autorskich.
Art. 1 ustawy zawiera jeszcze kilka istotnych przepisów, które powinny być pomocne w zrozumieniu praw autorskich, a w szczególności pojęcia utworu. Wskazane w ustawie przykładowe wyliczenie utworów obejmuje utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Ponadto ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona przysługuje twórcy utworu niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Definicja utworu to odrębne i szerokie zagadnienie. Jednak konstruuje się ją na podstawie wskazanych w art. 1 ustawy kryteriów oraz przykładowego wyliczenia rodzajów utworów.
Utwór zależny to odrębny utwór podlegający ochronie prawnoautorskiej
Kolejne istotne pojęcie, które zostało zdefiniowane przez prawo autorskie i ma znaczenie w kontekście wytworów sztucznej inteligencji, to utwór zależny. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla do utworu pierwotnego (jest samodzielnym, odrębnym utworem). Przy czym za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego.
Dwa rodzaje praw autorskich do utworów w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Prawa autorskie dzielą się na dwa rodzaje - każdy o odmiennym charakterze:
Niemajątkowe (osobiste) prawa autorskie
Nazywane są przez ustawę osobistymi prawami autorskimi. Prawa te mają charakter niemajątkowy - nie dotyczą sfery/aspektu majątkowego - natomiast chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, obejmując m.in. prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Majątkowe prawa autorskie
Prawa autorskie majątkowe polegają na tym, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ponadto prawa te - inaczej niż prawa autorskie osobiste - są zbywalne (na podstawie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowy o korzystanie z utworu, zwanej "licencją") i ograniczone w czasie. W praktyce w przypadku zbycia majątkowych praw autorskich na podstawie wyżej wymienionych umów, twórca (autor) utworów najczęściej reguluje w nich też kwestie dotyczące sposobu wykonywania (albo niewykonywania) swoich osobistych praw autorskich, o których była mowa powyżej. Takie rozwiązanie wynika z niezbywalności praw osobistych - choć nie można ich zbyć (przenieść) na nabywcę majątkowych praw autorskich, to strony mogą uzgodnić w jaki sposób autor będzie wykonywał prawa niemajątkowe, aby nabywca praw majątkowych mógł eksploatować utwór w sposób zadowalający obie strony i zgodnie z zamierzonym przeznaczeniem.
Prawa autorskie a dzieło stworzone z wykorzystaniem sztucznej inteligencji
Czy dzieło stworzone przez sztuczną inteligencję lub z jej wykorzystaniem podlega ochronie prawnoautorskiej? Pytanie to jest o tyle ważne, że jeśli użytkownik niewłaściwie skorzysta z treści tworzonych z wykorzystaniem narzędzi sztucznej inteligencji, będzie mogło dojść do naruszenia prawa autorskiego.
Dzieło stworzone przez AI nie może być utworem
Na obecną chwilę raczej zgodnie przyjmuje się, że dzieła stworzonego przez AI nie można uznać za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, ponieważ prawem autorskim chronione są utwory stworzone przez człowieka.
Przykładowo więc, jeśli na skutek sformułowania promptu wydającego polecenie napisania artykułu publicystycznego na dany temat powstanie artykuł, który zasadniczo będzie spełniał kryteria zawarte w definicji utworu, to ponieważ artykuł ten zostanie wygenerowany przez AI, takie dzieło sztucznej inteligencji będzie wyłączone z zakresu ochrony prawem autorskim. Z tej przyczyny nie będą go też dotyczyły ograniczenia i wymagania dotyczące np. prawa cytatu.
Dzieło stworzone przy pomocy sztucznej inteligencji może być utworem
W sytuacji gdy dana osoba we własnym procesie twórczym skorzysta z pomocy AI w ograniczonym zakresie - np. wykorzysta jedynie w pewnym stopniu treści generowane przez opisywane narzędzia, właściwym wydaje się przyjąć, że w przypadku odpowiednio dużego wkładu ludzkiego w stosunku do wykorzystania wytworów AI, ochrona prawnoautorska powinna zostać przyznana tej osobie jako autorowi (przyznanie majątkowych i osobistych praw autorskich do takiego utworu), jeżeli całościowo rezultat jej twórczości będzie nosił cechy utworu w rozumieniu prawa autorskiego.
Narzędzia AI i prawnoautorskie pułapki czyhające na ich użytkowników
Mimo takiego rodzaju konstrukcji przepisów na użytkowników narzędzi AI nadal czyhają pułapki, np.:
- skoro w przypadku dzieła stworzonego przez AI nie powstanie utwór, to również użytkownik nie będzie autorem treści generowanych przez narzędzie AI. W zasadzie treści te stają się częścią domeny publicznej;
- sztuczna inteligencja może naruszyć cudze prawa autorskie – w swoim procesie „twórczym” może wykorzystać lub przerobić należący do kogoś utwór i w ten sposób doprowadzić do powstania utworu zależnego lub do naruszenia majątkowych, jak również osobistych praw autorskich. Generatywna sztuczna inteligencja korzysta z danych wyjściowych, które mogą podlegać ochronie prawnoautorskiej, jeśli dane te są utworami. Dlatego osoby używające takich narzędzi powinny być tego świadome i w miarę możliwości weryfikować rezultaty pracy wspieranej przez AI;
- pomimo podobieństw rozwiązań prawnych wielu krajów oraz zawartych umów międzynarodowych mających zbliżać i regulować wzajemne relacje prawne różnych państw, ocena ochrony prawnoautorskiej dokonywana w świetle przepisów polskich nie oznacza, że przepisy w innych krajach są w tej sferze takie same i w ten sam sposób interpretowane. Dlatego szczególnej ostrożności wymaga ocena sytuacji, w której występują elementy zagraniczne - zwłaszcza naruszenia praw autorskich mogą w tym kontekście powodować powstanie skomplikowanego stanu prawnego wymagającego rozstrzygnięcia którego kraju przepisy należałoby w tym przypadku zastosować.
{{widget2}}
Podsumowanie
Zgodnie z polskimi przepisami ochronie z punktu widzenia prawa autorskiego podlegają utwory w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Obecnie zdaje się przeważać pogląd zgodnie z którym utwór może być wyłącznie wytworem działalności człowieka. W takiej sytuacji za utwór w ogóle nie można uznać dzieła stworzonego przez AI. Wydaje się jednak, że ochrona prawnoautorska może dotyczyć dzieła stworzonego z ograniczonym wsparciem sztucznej inteligencji i odpowiednio dużym wkładem ludzkim, jeśli taki wytwór będzie całościowo nosił cechy utworu. Rozstrzygnięcie tych kwestii, choć zdecydowanie posiada wymiar praktyczny, gdyż wykorzystanie narzędzi AI dzieje się tu i teraz, pozostaje obecnie w sferze teoretycznych rozważań. Wątpliwości wokół zagadnienia mogłyby pomóc rozwiać wyroki sądów, a najlepiej stworzenie przejrzystych regulacji prawnych przez ustawodawcę.
Jeśli oprócz czytania lubisz też słuchać i chcesz jeszcze bardziej zgłębić tematykę narzędzi AI z punktu widzenia compliance, zapraszamy Cię do sprawdzenia podcastu prowadzonego Damian Sawickiego z SPG Legal z Łukaszem Gągałą z SPG Accounting - biura rachunkowego powiązanego z kancelarią:
.jpg)
